18-06-2024 BALK – In januari 2023 meldde Veilig Verkeer Nederland een snelle groei van de verkoop van fatbikes. VeiligheidNL, kenniscentrum voor letselpreventie, ziet in de cijfers van 2023 en in 2024 ook een toename van het aantal Spoedeisende Hulp (SEH) behandelingen als gevolg van een verkeersongeval met een fatbike.
In 2021 werd de fatbike voor het eerst gemeld in het Letsel Informatie Systeem (LIS) als type voertuig waarmee een ongeval heeft plaatsgevonden**. In 2022 waren dit er zeven. In 2023 is dit aantal toegenomen tot 59, en in de eerste 4 maanden van 2024 werden 33 ongevallen geregistreerd. Daarmee lijkt het aantal ongevallen met een fatbike een snelle opwaartse trend te volgen. Eerder hebben we in de LIS-rapportage van 2022 een stijgende trend (een verviervoudiging in 5 jaar tijd) op zien komen van jongeren (12 tot en met 17 jaar) die als gevolg van een ongeval met een e-bike de SEH-afdeling bezochten. De ontwikkeling die we nu zien in het aantal in LIS geregistreerde SEH-bezoeken als gevolg van een ongeval met een fatbike is voor VeiligheidNL reden om nu, ook al zijn de aantallen nog relatief klein, te signaleren wat we zien op basis van deze eerste cases en deze trend verder te volgen.
Het aantal SEH-bezoeken na een fatbikeongeval moet beschouwd worden als een ondergrens van het werkelijk aantal SEH-bezoeken als gevolg van een ongeval met een fatbike in Nederland. In de eerste plaats omdat dit aantal gerapporteerd is door 14 van de 83 SEH-afdelingen in Nederland. In de tweede plaats omdat niet in alle gevallen genoteerd wordt op welk type fiets het slachtoffer deelnam aan het verkeer. Naast de 59 cases waarbij de fatbiker slachtoffer was van een ongeval, zijn er in 2023 twaalf ongevallen geregistreerd waarbij een fatbike bij een ongeval betrokken was waarbij een andere verkeersdeelnemer gewond raakte. In de eerste maanden van 2024 waren dit tien ongevallen. Over de ongevallen waarbij een fatbiker gewond raakte en op de SEH-afdeling behandeld is (n=59 in 2023, n=33 in 2024), kan het volgende gezegd worden.
Kenmerken van slachtoffers op een fatbike
Wat opvalt is dat bij de ongevallen op de fatbike de groep 10-14 jarigen sterk vertegenwoordigd is. In 2024 is het aandeel 10-14 jarigen nog wat groter dan in 2023, met respectievelijk 17 van de 33 en 19 van de 59 in LIS geregistreerde slachtoffers. De slachtoffers zijn gemiddeld relatief jong, Het jongste slachtoffer in 2023 was 11 jaar, de oudste 53 jaar. In 2024 waren de slachtoffers tussen de 4 en 64 jaar. De meeste slachtoffers zijn man (n=44 in 2023 en n=19 in 2024).
Toedracht ongeval
In de meeste gevallen is het letsel ontstaan door een eenzijdig ongeval (52% in 2023 en 64% in 2024). Dit zijn vooral ongevallen waarbij het slachtoffer van de fatbike viel zonder dat er sprake is van een botsing met een andere verkeersdeelnemer of een object. Bij ongeveer een op de drie cases is sprake van een botsing met een andere verkeersdeelnemer, vaak een personenauto. In enkele gevallen wordt in de toedrachtbeschrijving melding gemaakt van een snelheid (veel) hoger dan de toegestane snelheid van 25 km/u. Opvallend is dat in 2023 bijna drie kwart van de ongevallen (n=42) plaatsvond in de periode september-december. In de eerste 4 maanden van 2024 vonden de meeste ongevallen plaats in april (16 van de 33).
Type letsel
De cijfers over het type letsel waarvoor de slachtoffers op de SEH-afdeling werden behandeld, geven aanwijzingen dat letsels aan het hoofd relatief veel voorkomen onder fatbikers. In 2023 werden ongeveer twee op de vijf slachtoffers (24 van de 59) behandeld voor letsel aan het hoofd. Hieronder waren 17 fatbikers met hersenletsel (ongeveer een derde van het totaal) waarvan negen met ernstig schedel/hersenletsel. Ongeveer een kwart van de slachtoffers had letsel aan de bovenste extremiteiten. Ook in 2024 zien we relatief veel hersenletsel (9 van de 33), waarvan 3 ernstig hersenletsel hadden.
Conclusie
VeiligheidNL ziet een sterk stijgende trend ontstaan in het aantal SEH-bezoeken als gevolg van ongevallen met fatbikes, met name het type en de ernst van het letsel dat deze ongevallen tot gevolg hebben baart ons zorgen, evenals de veelal jonge leeftijd van de slachtoffers. Verdiepend onderzoek naar de omvang van de problematiek (en de verwachtte onderregistratie), de oorzaken van deze ongevallen en het risicogedrag van de doelgroep is nodig om beter inzicht te krijgen in welke preventieve maatregelen nodig zijn. Ook kan kwalitatief onderzoek helpend zijn om meer inzicht te verkrijgen in onderliggende factoren. Zo kunnen ouders gevraagd worden naar hun risicoperceptie van de fatbikes voor zowel de opgevoerde (illegale) en legale varianten, evenals hun beweegredenen om voor hun kinderen een fatbike aan te schaffen.
VeiligheidNL pleit voor een algeheel verbod op fatbikes voor jongeren onder de 16 en doet aan ouders de dringende oproep geen fatbikes voor hun kinderen aan te schaffen. Deze jonge doelgroep is onvoldoende in staat om risico’s goed in te schatten, waardoor zij zowel voor zichzelf als voor andere weggebruikers onnodige risico’s nemen.